Fterra në territorin e saj ka pasurì jo të pakta të nëntokës e të mbitokës, të cilat në lidhje e bashkëveprim me njëra-tjetrën, me klimën, me relievin, me pozicionin gjeografik e të tjera, u japin mundësi vendasve t’i shfrytëzojnë për rritjen e mirëqenies së tyre. Të tilla pasuri janë:
Burimet nëntokësore të ujërave, minerali i fosforiteve, të dolomitëve, të shtresave bituminoze vanadmbajtëse si dhe shkëmbinjtë gëlqerorë e zhavorret e varréve si lëndë të para ndërtimi.
Të gjitha këto pasuri janë të lidhura me fenomene gjeologjike, formimi i të cilave është bërë në disa qindra milionë vjet. Në Fterrë dalin formacione të Triasit, të Jurës, të Kretës, të Paleogenit etj. Brenda këtyre formacioneve gjenden pasuritë e nëntokës të cilat po i renditim si më poshtë:
Ujrat nëntokësorë që dalin nga gëlqerorët janë një pasuri e pa çmuar që i japin që i japin jetë e gjallëri fshatit. Burimet e Fterrës, të mbledhura së bashku, japin një debit mbi 1000 litra ujë në sekondë. Përbërja kimike në kripra të ndryshme minerale e temperatura e ulët, i a rritin më tepër vlerat jo vetëm për përdorimin e deritanishëm, por krijon mundësi edhe për industrializimin dhe tregtimin e tij.
Minerali i fosforoteve, qëdel në horizontin gjeologjik të kretakut të sipërm në malin e Fterrës (në Vlade deri në Kroin e Mollës) është zbuluar me punime gjeologjike sipërfaqësore e nëntokësore, duke përcaktuar disa milionë tonë rezerva, por më një cilësi të ulët. Në këto horizonte, sipas studimeve gjeologo-minerare dhe ekonomike, janë kufizuar disa shtresa me cilësi më të lartë. Për këtë arsye perspektiva për këtë mineral mbetet e hapur.
Dolomitet e Fterrës janë në sasira të mëdha dhe me cilësi 18-20 përqind Mgo. Dolomitet gjejnë përdorim si lëndë ndërtimi si dhe në metalurgji. Ky lloj minerali dallohet me vështirësi nga guri gëlqeror.
4. Shistet bituminoze vanadium mbajtëse, që dalin në kontaktin midis dolomiteve të triasit të sipërm dhe gëlqerorit masovë të triasit të poshtëm e të mesëm. Këto shiste (petëza të qymyr gurit të cilat mund të digjen) dalin në Vranare, në Hallamëma, në Boke, në Borshin e vjetër, në Dërrasën e Lugut (gropat e Qerimit).Përmbajtja e vanadiumit është relativisht e lartë, por duke qënë se rezervat gjeologjike janë të pakta (të paktën për thellësinë e studjuar), tani për tani mbeten pa vlera praktike.
5. Në kuptimin gjeologjikë edhe shkëmbinjtë gëlqerorë janë pasuri, por meqënëse janë shumë të përhapur, vlera e tyre nuk ndihet.
II. Pasuritë e mbitokës janë sa të shumta aq edhe të rëndësishme. Pyjet dhe shkurret që mbulojnë pjesën më të madhe të territorit të Fterrës i japin atij veç bukurisë, jetë e gjallëri, i pastrojnë ajrin sa që me të drejtë mund të quhen mushkëria e tij. Ato mbajnë tokën nga gërryerjet, ruajnë, strehojnë dhe ushqejnë qëniet e gjalla si insektet, shpendët, kafshët e egra e të buta, të cilat ruajnë ekuilibrin në natyrë.
Fterra ka klimë karakteristike mesdhetare, rrjedhojë e së cilës e bën nga fshatrat e rralla në Shqipëri me gjelbërim gjithëvjetor dhe me një shumëllojshmëri pemësh e drurësh frutorë e jo frutorë. Është vështirë të gjesh në Shqipëri cmarten, sqinën, prrallin, hilqen, mëreten si dhe shkurre të tjera dhe barishte aromatike dhe eterovajore që kanë vlera mjekësore dhe industiale. Përshtypja ime është se ato po shfrytëzohen në mënyrë jo racionale, si p.sh. mbledhja e çaajit e rigonit, e lisrës, etj. Jo vetëm kaq, por disa individë pa menduar dëmet që i bëjnë natyrës së fshatit, vënë zjarre duke shkretuar sipërfaqe të tëra me drurë e shkurre.
Me këtë rast dëshiroj t’iu kujtoj bashkëfshatarëve të mi se të parët tanë i kanë ruajtur me zakon pyjet, tipik është pylli i Koritave i ruajtur shumë mirë.
Ing. Rexho KURUPI
“Fterra jonë” Nr.2 – korrik 1977

KUR SHKONIM NË SHKOLLË NË KUÇ...

Në Fterrën tonë që më 1916 u çel shkolla e parë në gjuhën shqipe, por ajo deri vonë kishte vetëm 3, 4 dhe 5 klasë të fillores dhe jo klasa të unikes, apo shkollë 7-8 vjeçare. Por dashuria për arsim e kulturë te bijtë e këtij fshati ka qenë gjithmonë e madhe. Ndaj djemtë e vajzat e Fterrës shkuan atje ku ishte shkolla. Më afër ishte shkolla 7-8 vjeçare në Kuç. Dhe pikërisht në Kuç që nga viti 1947 e deri në vitin 1960 ne vazhduam arsimimin në 7-vjeçare. Pjesa më e madhe e nxënësve, pasi mbaronin shkollën fillore të Fterrës, shkonin në Kuç. Kështu, në vitin shkollor 1947-1948, ne disa djem fare të rinj u regjistruam dhe filluam shkollën unike në Kuç. Një pjesë iku në Tiranë,, në Vlorë e gjetkë.
Në shtator të këtij viti u mbushën 50 vjet që Ahmeti, Hulusiu, Qaniu, Muharremi, Kanani, unë e disa të tjerë dhe në vijim në vitet pasardhës Lulja, Nazja, Pestrova, Ilfani, Pullumbi dhe shumë të tjerë e filluan dhe e mbaruan këtë shkollë.. Madje disa mbasi mbaruan shkollën e lartë u kthyen në këtë shkollë si mësues, e disa edhe si drejtorë të saj. Të vazhdoje shkollën në Kuç nuk ishte e lehtë, jo vetën se duhej bërë 12 km rrugë kryesisht në këmbë, por vështirësitë e motit e bënin edhe më të rëndë. Ndaj nuk ishte e lehtë, se duhej të përballonim e të zgjidhnim edhe problemet e jetës. Fillimisht shkonim e ktheheshim brenda ditës nga Fterra në Kuç, por shpejt një gjë e tillë u bë e pamundur. Dimri e bënte të parealizueshme. Edhe mësimet po shtoheshin. Duhej më shumë kohë për përgatitje. Ndaj u detyruam të gjenim dhomë fjetje në Kuç. Na ndihmoi drejtori i kësaj shkolle, Lame Xhama. Fillimisht u sistemuam në një dhomë të madhe përdhese te shkollës. Në vitet pasardhëse ndërruam disa shtëpi
Në shkollë, pranë nesh, u sistemuan edhe disa mësues të ardhur nga Tirana, Shkodra, Elbasani, Patosi et. Në shumë drejtime jetën e bënim kolektive, gjë që na miqësoi e na afroi më shumë me njëri-tjetrin. Në Fterrë, si rregull, shkonim dy herë në javë për tu ndërruar e për tu furnizuar me bukë e ushqime. Rrugën e bënim në këmbe, por kishte dhe raste me makinë. Ishin “makina e Nexhipit” dhe “makina e Avniut”.
Në dhomën e shkollës jetonim sipas mundësive të secilit, disa me krevate të improvizuar, disa përdhe, disa me dyshekë me lesh e disa me kashtë. Për ndriçim natën përdornim kandil me vajguri. Në këtë pikë ishim të barabartë. Meqenëse dhoma ishte më dysheme dërrase, për të ndezur zjarr për ngrohje e sidomos për të gatuar, përshtatëm një karrocë dore druri, të cilën e “mbathëm” me baltë dhe si vatër shtruam pllaka shtufi. Gatuanim kryesisht fasule, por edhe makarona, trahana etj. , edhe bashkërisht, por edhe veç e veç.
Në netët e dimrit të vitit 1948-1949, pasi kishim bërë detyrat, kërciste muhabeti për “shtatë palë qejfe”. Në dhomën tonë vinte herë pas here drejtor Lamja, që i flisnim “zoti drejtor”. Ai interesohej për ne për të gjitha, për hallet dhe për mësimet. I lironim një vend pranë karrocës së zjarrit dhe atje, ashtu lirshëm, bisedonim sikur të ishim moshatarë. Na shpjegonte edhe mësimet, sepse kishte sedër që ne fteriotët të ishim më të mirët në mësime e në sjellje, të ishim më të edukuar e të dalloheshim nga të tjerët. Xha Lames i qeshte fytyra. Na dukej idhull. Vishej elegant, flokët i mbante të shkurtra, kishte edhe dhëmbë të veshur me flori, çka i jepnin dhe më shumë lezet fytyrës së tij. Përvoja profesionale i jepte mundësi të ulej në nivelin tonë e të na “psoniste” mendjen. Na jepte këshilla të vlefshme që na kanë vlejtur shumë në formimin tonë të mëvonshëm. Si drejtor ishte i rreptë. Kërkonte shumë si ndaj nxënësve edhe ndaj mësuesve. Ishte i drejtë. Neve të gjithë e respektonim.
Më vonë shkolla e Kuçit u mbush me fteriotë, dhe me nxënës dhe me mësues. Edhe shkolla, por edhe fshati Kuç, u bënë shkollë për ne.

Rexho KURUPI
Nr.11 – dhjetor, 1998

BOTA E GJËRË DHE FSHATI

- Emigracioni shqiptar në fund të shekullit

Me autorë Karl Kaser, Robert Pichler dhe Stephanie Schwandner – Sievers

Në muajt korrik e gusht 1998 erdhën në Fterrë nga Austria një ekip studiuesish. Ata anketuan shumë familjet fteriote për probleme ekonomike e sociale, në shërbim të një studimi të tyre për Shqipërinë.
Studimin e tyre të ilustruar edhe me fotografi, e botuan në Austri, në gjuhën gjermane, në librin “BOTA E GJËRË DHE FSHATI”, ku një vend mbi 150 faqe e zë Fterra dhe fteriotët. Botuesit i kërkuan bashkëfshatarit tonë Ing. Rexho Kurupi, të bëjë një informacion të shkurtër mbi përmbajtjen e këtij libri, i cili e priti me dashamirësi dhe ne duke e falënderuar, po e botojmë, me shpresen se në numrat e ardhshëm mund të botojmë edhe materiale të tjera më të plota.

Libri trajton për shoqërinë shqiptare përvcojën më të rëndësishmë të dhjetvjeçarit të fundit, emigracionin e një pjese të të madhe të popullsisë për në Greqi dhe Itali.. Janë të rralla familjet, të cilat nuk kanë pjesëtarë të tyre me qëndrim të përkohshëm jashtë shtetit. Ndikimet e valës së emigracionit janë të shumëanëshme: ato ndikojnë në zhvillimin demografik, ekonomik dhe të jetësës e kulturës së përditshme të vendit. Përveç zhvillimit demografik në dhjeëtvjeçarin e kaluar, ndikimit të madh në raportet dhe strategjine e migracionit si dhe të problemit të identitetit ky vëllim tregon edhe ndikimet edhe ndikimet e migracionit mbi dy kontekste të ndryshme, ndikimin e tij në një fshat mysliman dhe në një fshat katoli..
Pikë e rëndësishme e hulumtimeve qëndron në ndikimin e migracionit qysh nga ndryshimet politike të viteve ’91-’92. Është bërë kujdes që në tekst të trajtohen edhe modelet historike të migracionit për të treguar se ai nuk paraqet asnjë fenomen të ri për rajonet malore të Shqipërisë. Trajtimi i historisë lejon të dallohen format e ekonomisë lëvizëse, të cilat ishin pjesë përbërëse e realitetit shoqëror – ekonomik të këtij vendi dhe rajoneve të tjera të Ballkanit.
Një nga artikujt trajton në mënyrë krahësuese format e ndryshme të ekonomisë lëvizëse para dhe pas periudhës komuniste. Strategjia për arritjen e lejes së qëndrimit, tendencat për t’u integruar në vendin e huaj dhe për të qëndruar atje, pa rënë në sy si dhe përvoja e fituar jashtë shtetit janë temat qëndrore të artikujve të këtij vëllimi.
Një artikull trajton rininë e fshatit, mendimet e tyre për t’arthmen, marrëdhëniet ndërmjet sekseve të ndryshme si dhe ato të atdheut me shtetet e huaja. Ndryshimet politike kanë ndikuar në mënyrë drastike në ekonomi, në mënyrën e jetesës dhe konceptimin e kulturës së vendit. Këto trasnfformime pasqyrohen në godinat e braktisura dhe të shkatërruara të fshatit, duke ndryshuar edhe strukturën e tij. Kështu jepet shembulli në procesin e transformimit të arkeologjisë të dy fshatrave Fterrë e Çorraj. Jepet shembulli sinjifikativ i rekonstruksionit të ketyre dy qendrave në periudhën komuniste dhe sot. Demografi Arian Gjonoçi mbi bazën e një materiali autentik jep një paraqitje të përmasave që mori emigracioni shqiptar.
Ndërmarrjen e këtij studimi na e bëri të lehtë dhe të mundur një person me reputacion në këto fshatra Dr. Ismet Elezi, për të cilin autorët kanë konsiderata dhe falënderime më të sinqerta. Nëpërmjet të rekomandimeve të tij grupi ynë prej 13 vetash gjeti një ngrohtësi të veçantë nga banorët e dy fshatrave, të cilët ne i falënderojmë.
Vlerësim të veçantë bëhet në këtë libër edhe për gazetën "Fterra jonë”, gjë që pasqyrohet një rubrikë më vete ku në mënyrë të përmbledhur, në më shumë se një faqe libri, pasqyrohet aktiviteti i gazetës "Fterra jonë" për rolin që ajo luan për afrimin dhe bashkimin e fteriotëve.

Ing. Rexho KURUPI
Nr. 30 – shtator, 2002